Thách thức muôn thuở của ô tô Việt: Làm sao để không chỉ là 'nơi lắp ráp'?

Nhìn vào biểu đồ doanh số, ngành công nghiệp ô tô Việt Nam dường như đang trên đà phát triển mạnh mẽ khi xe lắp ráp trong nước (CKD) liên tục chiếm ưu thế so với xe nhập khẩu nguyên chiếc (CBU). Thế nhưng, nếu bóc tách sâu hơn vào cấu thành của một chiếc xe được gắn mác "Made in Vietnam", một nghịch lý lớn sẽ hiện ra: chúng ta lắp ráp ngày càng nhiều, nhưng hàm lượng giá trị Việt trong đó lại tăng lên không đáng kể.

Sự Thật Đằng Sau Con Số "Xe Nội"

Khi nói một chiếc ô tô được "sản xuất tại Việt Nam", phần lớn người tiêu dùng sẽ hình dung về một quy trình chế tạo toàn diện. Tuy nhiên, thực tế ngành công nghiệp ô tô của chúng ta trong nhiều năm qua chủ yếu vẫn dừng lại ở giai đoạn lắp ráp.

Các doanh nghiệp nhập khẩu bộ linh kiện hoàn chỉnh (CKD) từ nước ngoài về và thực hiện các công đoạn cuối cùng như hàn, sơn, lắp ráp và kiểm định. Dù quy trình này tạo ra việc làm và đáp ứng nhu cầu thị trường, nó lại không đóng góp nhiều vào việc nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.

Theo các chuyên gia, tỷ lệ nội địa hóa trung bình cho xe du lịch dưới 9 chỗ tại Việt Nam hiện chỉ dao động ở mức 15-20%, một con số quá khiêm tốn so với mục tiêu 40-50% mà Chính phủ đặt ra, và thua xa các nước trong khu vực như Thái Lan hay Indonesia (trên 70%).

Linh Kiện Việt Nam: Chúng Ta Đang Làm Được Gì?

Vậy phần giá trị "Made in Vietnam" ít ỏi đó đến từ đâu? Chủ yếu đến từ những linh kiện giản đơn, sử dụng nhiều lao động và có giá trị công nghệ không cao như:

• Lốp xe, ghế ngồi, gương, kính.

• Các chi tiết nhựa trong và ngoài xe.

• Dây điện, ắc quy, một số chi tiết cơ khí đơn giản.

Trong khi đó, "trái tim và bộ não" của chiếc xe – những cụm linh kiện phức tạp và có giá trị cao nhất như động cơ, hộp số, hệ thống truyền động, hệ thống điều khiển điện tử (ECU), các hệ thống an toàn... gần như 100% vẫn phải nhập khẩu.

Bài Toán Khó Mang Tên "Công Nghiệp Hỗ Trợ"

Tại sao việc gia tăng tỷ lệ nội địa hóa lại khó khăn đến vậy? Nguyên nhân cốt lõi nằm ở ngành công nghiệp hỗ trợ còn yếu và thiếu đồng bộ.

1. Quy mô thị trường nhỏ: Dù đang tăng trưởng, sản lượng của toàn thị trường Việt Nam vẫn chưa đủ lớn để các nhà sản xuất linh kiện đầu tư dây chuyền công nghệ cao, vốn đòi hỏi chi phí khổng lồ.

2. Thiếu doanh nghiệp "đầu tàu": Ngành công nghiệp hỗ trợ cần những nhà cung cấp lớn, có khả năng tự nghiên cứu, phát triển và sản xuất linh kiện phức tạp, nhưng số lượng doanh nghiệp như vậy tại Việt Nam chỉ đếm trên đầu ngón tay.

3. Sức ép từ xe nhập khẩu: Với thuế nhập khẩu ô tô từ ASEAN là 0%, xe nhập khẩu từ Thái Lan, Indonesia có lợi thế cạnh tranh rất lớn về giá, gây áp lực ngược lên các doanh nghiệp sản xuất trong nước.

Để giấc mơ về những chiếc ô tô mang đậm dấu ấn và trí tuệ Việt trở thành hiện thực, Việt Nam cần một chiến lược dài hạn và quyết liệt hơn để phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ. Nếu không, chúng ta sẽ mãi mắc kẹt trong "cái bẫy" của một nền công nghiệp chỉ chuyên đi lắp ráp.